Zomaar een scène uit Happiness: modelvader heeft een goed
gesprek met zijn elfjarige zoontje over klaarkomen. Vlak daarvoor heeft vader
zich vermaakt met een tienerblaadje vol met knappe jongetjes, want die kunnen
hem, in tegenstelling tot zijn vrouw, wel opwinden. Deze vader is een van de
vele personages uit Happiness die een façade ophouden voor de buitenwereld,
maar ondertussen diepongelukkig en gefrustreerd zijn.
Overdag is vader een keurig ogende psycholoog, die
quasi-geïnteresseerd de verhalen aanhoort van een zweterige, seksueel
gefrustreerde kantoorklerk. 's Nachts droomt hij dat hij in een park alle
omstanders neerknalt, en als hij even de kans krijgt bedwelmt hij het vriendje
van zijn zoon om hem, zoals later in het ziekenhuis blijkt, in alle rust te
kunnen verkrachten.
Zijn vrouw is in de veronderstelling dat ze een ideaal leven
leidt in de aangeharkte suburbs van New Jersey. Ze begrijpt dan ook niet dat
haar zus Joy, het buitenbeentje van de familie, maar niet gelukkig kan worden.
Joy wordt omringd door opportunistische vriendjes, oppervlakkige collega's en
haatdragende vreemdelingen. Zij prikt door hun façades heen, en is dan ook
degene die het dichtst bij de kijker staat. Alle anderen zijn uitvergrotingen —
net geen karikaturen, want daarvoor zien we genoeg menselijke kanten van ze,
zelfs van de pedofiel.
Enge insecten
Regisseur Todd Solondz voerde in Welcome to the dollhouse
(1996) al een merkwaardig hoofdpersonage op: het lelijke meisje Dawn Wiener,
dat door iedereen wordt gepest en bespuugd. Dawn is echter ook geen lieverdje,
want Solondz waakte ervoor om van Dawn een slachtoffer te maken. Zo schept ze
er zelf sardonisch genoegen in om het hoofd van een barbiepop af te hakken.
Solondz is dan ook geen man van de verfraaiing, maar staat eerder in de
traditie van David Lynch door een glimmende steen op te pakken en de krioelende
enge insecten te tonen.
Solondz heeft eens een lezing gehouden over Welcome to the
dollhouse, en op de vraag waarom hij de film heeft gemaakt antwoordde hij dat
er vele mensen rondlopen die hetzelfde hebben meegemaakt, en hij wilde ze laten
weten dat ze niet alleen waren. Later, zo schrijft een vriend van hem in het
voorwoord bij het gepubliceerde scenario, heeft Solondz tegen hem gezegd:
"But they are alone. They'll always be alone."
"Dat is niet tragisch", zegt Solondz in een
telefonisch gesprek, "dat is een feit. We zijn alleen, hoe intiem we ook
met iemand omgaan. Eenzaamheid is een toestand waarvoor niemand immuun
is."
Ook Happiness slaat ondanks de vele hilarische scènes, een
dergelijke deprimerende toon aan. Solondz: "De film is een serie van vijf
overlappende liefdesverhalen over eenzaamheid, verlangen, vervreemding en
isolatie. De façade die iedereen ophoudt is een overlevingsmechanisme om je
staande te kunnen houden in de maatschappij. We hebben ze nodig, zonder façades
zouden we nergens zijn. Het betekent niet dat iemand niet eerlijk en recht door
zee kan zijn, maar als je je gevoelens wilt uiten begeef je je altijd op een
glibberige helling."
Koelkast
Happiness begint met een restaurantscène waarin Joy het net
heeft uitgemaakt met haar vriendje. "Is it someone else?" vraagt hij
bedremmeld. "No, it's just you", is het goedbedoelde, maar genadeloze
antwoord van Joy. Hij staat op het punt om in huilen uit te barsten, maar hij
lijkt zich goed te houden en prijst het eten. Maar plots barst de bom:
"You're shit, and 'till the day you die, you, not me, will always be
shit!" Het beeld wordt zwart, en dan de titel, Happiness.
De titel is niet ironisch bedoeld, zegt Solondz. Alhoewel de
film druipt van het cynisme en Solondz' pessimistische aard alom wordt
bejubeld, gelooft Solondz wel degelijk dat geluk bestaat. "Het
korte-termijngeluk bestaat eruit om een koelkast te kopen, of met iemand naar
bed te gaan, het soort geluk waardoor we allen worden verleid, hoe vluchtig of
oppervlakkig het ook is. Duurzamer is het geluk dat te maken heeft met passie,
tolerantie en onbaatzuchtigheid. Die twee soorten halen we allemaal weleens
door elkaar, maar ik weiger te geloven dat het onmogelijk is gelukkig te
worden. Ik denk echt dat er gelijke hoeveelheden hoop en wanhoop onder ons te
verdelen zijn."
Lynchen
Taboedoorbrekend is de film niet, vindt Solondz. Ook al
bevat de film een scène waarin vader en zoon openhartig en op liefdevolle toon
over pedofilie praten. De zoon barst in huilen uit als vader zegt dat hij zijn
vriendje wel, maar hem nooit zal neuken, maar die huilbui is zo gemonteerd dat
het net lijkt alsof het zoontje het jammer vindt om uitgesloten te worden van
die liefdesdaad van vader. De Amerikaanse 'onafhankelijke' distributeur October
Films, onderdeel van Universal, besloot de film niet uit te brengen, want, zo
stelde directeur Ron Meyer, hij had geen behoefte om de gedachtegang van een
pedofiel te begrijpen, en hij wilde niet dat zijn bedrijf betrokken raakte bij
de uitbreng van een film die probeert het perspectief van een kinderverkrachter
over te brengen. Good Machine Releasing kocht vervolgens de filmrechten.
Solondz: "De grote tragedie in de film is dat de
pedofiel eigenlijk een liefhebbende vader is. Als mensen de film shockerend
vinden is het denk ik daarom: hij heeft een menselijk gezicht gekregen. Ik wil
hem geen sympathiek mens noemen, daarvoor zijn z'n daden natuurlijk te
onvergeeflijk, maar hij is wel iemand met een hart en een ziel. Als de kijker
besluit om deze man te lynchen, moet je wel beseffen dat hij een mens is en
geen monster. De film vraagt je om aansluiting te zoeken bij mensen waar je je
normaal gesproken van afkeert. De 'monsters' zijn nu eenmaal onder ons.
"Maar taboebrekend wil ik de film niet noemen. Er is
geen onderwerp of taboe in de film dat je niet elke dag op televisie of in de
tijdschriften besproken ziet, of het nou masturberen, incest of pedofilie is.
En alhoewel de film vol zit met seksueel gefrustreerde mensen gaat Happiness
niet over perversiteiten. Perversie staat gelijk aan ziekelijke, seksuele
uitspattingen, beoefend door freaks, maar in mijn film staat die seks juist een
grotere intimiteit in de weg. Die triestheid vind ik belangrijker dan het
onderwerp perversiteit op zichzelf. Als iemand dan ook een sensationele film
verwacht, is Happiness de verkeerde film om naar toe te gaan."
IJslaag
De verkilling ligt als een ijslaag over de film heen.
Solondz exploiteert zijn onderwerp dan ook niet, maar voegt een merkwaardig
soort compassie toe, alhoewel zijn betrokkenheid bij de personages zeker niet
aan de oppervlakte ligt. Misschien nog de meest subtiel-trieste scène is die
waarin een man na veertig jaar huwelijk het bed induikt met een wulpse dame.
Het wil niet lukken, waarna zij hem gerust stelt. "You don't have to feel
guilty." "I don't. I don't feel anything", zegt de man, waarmee
hij de spijker op de kop slaat.
Solondz: "Meestal wordt vervreemding in verband
gebracht met de grote steden, maar ik heb zelf dat gevoel juist altijd in de
suburbs gehad. Het is makkelijk om af te geven op de levensstijl van de mensen
in de voorsteden, want je moet je wel realiseren dat voor veel mensen het leven
daar een ideaal is. Verbazingwekkend, maar waar." (Mariska Graveland).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten