La Notte di San Lorenzo

DE REGISSEURS

De gebroeders Vittorio (1929) en Paolo (1931) Taviani hebben altijd gezamenlijk films gemaakt. Wat dat betreft lijken ze een beetje op de gebroeders Coen uit Amerika. In de jaren 60 begonnen ze met politiek ge-engageerde films, waarbij ze hun communistische overtuiging niet onder stoelen of banken staken. Eind jaren 70 werden hun films wat minder politiek en wat meer verhalend. Het is ook in deze periode (eind jaren 70 tot en met eind jaren 80 van de vorige eeuw) dat ze hun beste films gemaakt hebben.

Evenals bij Murnau (zie "Sunrise" (1927) en "City girl" (1930)) speelt de tegenstelling tussen stad en platteland in de films van de gebroeders Taviani een grote rol. Deze tegenstelling is echter anders dan bij Murnau. Bij Murnau staat de grote stad voor progressief maar ook losbandig. Het platteland staat voor conservatief maar ook voor morele waarden. De gebroeders Taviani plaatsen de tegenstelling meer in het licht van de verlichting. In de grote stad is alles rationeel. Op het platteland leeft men nog dichter bij de natuur. Er is nog plaats voor bijgeloof en het besef dat er meer is tussen hemel en aarde dan wat rationeel verklaard kan worden. Hun sympathie bij deze tegenstelling ligt duidelijk bij het platteland. Daardoor zit er vaak een bovennatuurlijk element in hun films, dat we ook bij Zuid Amerikaanse schrijvers als Marquez en Allende aantreffen.

Ook hebben ze bij het filmen vaak oog voor de schoonheid van het landschap. Soms komen ze zelfs dicht in de buurt van mooifilmerij. Zo passeren de landschappen van Sardinië ("Padre Padrone", 1977), Toscane ("La notte di San Lorenzo", 1982 en "Fiorile", 1993) en Sicilië ("Kaos", 1984) de revue.

Na Fiorile (1993) ging de originaliteit van hun films achteruit en dreigde de gebroeders in de vergetelheid te raken, totdat ze met "Ceasar must die" (2012) weer van zich deden spreken.

HET VERHAAL

In Italië is 10 augustus de nacht van Sint Laurentius. In deze nacht mag je bij het vallen van een ster een wens doen. Aan het begin van de film wenst een vrouw dat ze haar zoon het verhaal mag vertellen van diezelfde Laurentiusnacht in 1944.

De oorlog loopt op zijn einde, de Amerikanen zijn in aantocht. De Duitsers en de met hen collaborerende fascisten worden steeds wanhopiger. De Duitsers zijn van plan de huizen in het plaatsje San Martino op te blazen, en verordonneren de bewoners zich te verzamelen in de plaatselijke kathedraal. Een groep bewoners vertrouwt het niet en trekt er in het midden van de nacht tussenuit. Het platteland op, de Amerikanen tegemoet. Het is het begin van een gedenkwaardige odyssee.

Aan het eind van de film blijkt dat de moeder het verhaal heeft verteld aan een slapende baby, dus eigenlijk aan zichzelf. En aan ons natuurlijk!

COMMENTAAR

"La notte di San Lorenzo" (1982) is de middelste film van de periode die begint met "Padre Padrone" (1977) en eindigt met "Kaos" (1984), en die algemeen beschouwd wordt als het hoogtepunt van de carrière van de gebroeders Taviani. Toch valt de film een beetje tegen.

De opzet is op zich veelbelovend. Oorlog is per definitie een periode van geweld, maar dit geldt des te sterker voor het einde van een oorlog. De verliezers zijn wanhopig en maken, als een kat in het nauw rare sprongen. Het is dan ook een risicovolle onderneming om in zo'n periode met een groep ongewapende burgers (waarvan sommige oud of zwanger, in elk geval kwetsbaar) door het open veld te trekken. Daar komt nog bij dat het geen echt doelgerichte missie is, want er gaan wel geruchten dat de Amerikanen dichtbij zijn, maar waar precies? In zo'n situatie is men aangewezen op elkaar en zet de gedachte dat het elk moment voorbij kan zijn aan tot reflectie en terugkijken op cruciale momenten uit het eigen leven. Het is ook een situatie waarin zaken geen verder uitstel dulden en lang bewaard gebleven geheimen naar de oppervlakte borrelen.

Het is met andere woorden niet alleen een oorlogsfilm, maar ook een film waarin we kennis maken met het leven van de groepsleden. En daar zit meteen het zwakke punt van de film, want de groep is te groot. Daardoor leren we de mensen niet echt goed kennen en blijft de film teveel hangen in een verzameling losse scenes. Overigens, soms wel hele mooie scenes. Ik noem er drie:

• De scene tijdens de eerste nacht, waarin de weggetrokken bewoners om drie uur 's nachts met spanning wachten op de explosies waarmee hun huizen zullen worden opgeblazen. Een meisje denkt terug aan haar ouderlijk huis, en we zien haar herinneringen aan het huis (van peuter tot puber) in beeld gebracht.
• De scene waarin men besluit om een schuilnaam aan te nemen. Men gaat de kring rond en iedereen moet een schuilnaam voor zichzelf bedenken. De meeste schuilnamen zijn verrassend veelzeggend over de persoon die ze kiest.
• Tot slot de mooiste scene van allemaal. Tijdens de tocht wordt de leden van de groep onderdak verleend bij boeren. Een weduwe en een weduwnaar komen op één kamer terecht (de gastheer denkt dat het een stel is). Op hun oude dag bekennen ze elkaar de liefde die ze als jongelingen eens voor elkaar gevoeld hebben.

Frank de Jong